دریغ و تسلی؛ برای «سایه»، شعر فارسی و سیاست

شاعر کیست و چه می کند؟ مردم پاسخ این سوال را می دانند، اما همه نمی توانند همیشه آن را بگویند. اگر شاعران در نزد مردم محبوب‌ترین مردم هستند به این دلیل است که گشایش‌دهنده‌ی افق زندگی و پیام‌آور عشق و دوستی هستند و بدون آنها مردم تحمل نمی‌کردند. روزگار تاریک روزگار، و از این رو همه در غم مرگ شاعر سوگوارند.

مهم نیست که چه سنی داشتیم، بعضی ها بی برکت نبودند. نسل ما آنقدر خوش شانس بود که دوران شکوفایی شعر فارسی را سپری کرد. اگر نمی توان این دوره را در چهار قرن دوره اول شعر فارسی قرار داد، باید آن را با دوره ششصد ساله پس از حافظ تا دوره مشروطیت، دوران جایگاه گفتار و شعر فارسی و برای مقایسه کرد. زیرا این نسل باید راضی و خشنود باشد که شاعرانی را در رنج و تلخی و ناکامی با او دیده است و در پناه شعرشان آرامش پیدا کند.

امروز سوگوار درگذشت شاعری هستیم که بزرگ ترین غزلسرای زمان خود و شاید بهترین غزل سرای زمان خود بود، هر چند که خود ارادتمند شهریار بود و آن را جایگاهی ممتاز در غزل می دانست. اما درست است که ابتهاج بیشتر از استادش غزل را با زندگی مردم پیوند می داد.

ابتهاج شاعر مردم بود. این بدان معنا نیست که او شعر سیاسی سروده است. ممکن است یک شاعر به طور معمول و رسمی متعلق به یک ایدئولوژی باشد، اما شعر چیزی است که خارج از ایدئولوژی است و از جای دیگری سرچشمه می گیرد.
شعر زبان انسان است. زبان وقتی شاعری می میرد ماتم می گیرد. پس امروز یکی از ایام سوگواری زبان فارسی است.

درگذشت این شاعر را به همه دوستان زبان و ادب فارسی جهان تسلیت می گویم. غم انگیز است که شاعر دیگر با ما سخن نخواهد گفت، اما سخنان او گنجینه ای گرانبها و مایه آرامش مردم امروز و نسل های آینده خواهد بود.
رحمت بیکران خداوند بر او باد که شعر و کلامش رحمت و مهربانی بود.

* رئیس فرهنگستان علوم ایران

پیام فوق اولین بار ویژه یادی از مرحوم سایه در برنامه خانه باشگاه دنیای 77 خوانده شد.