پیش شرط‌های کلیدی برای توسعه روابط ایران و روسیه

اگرچه روسیه در قرن گذشته روابط خصمانه ای با ایران داشت و حتی بخش هایی از سرزمین های ایران را اشغال کرده بود. اما در سال های اخیر شرایطی به وجود آمده که همکاری و نزدیک شدن به روسیه به گزینه ای جدی برای ایران تبدیل شده است. واقعیت این است که روابط دوجانبه ایران و روسیه سابقه طولانی همکاری بر سر منافع مشترک دارد و به‌طور غیرمستقیم در نتیجه سیاست آمریکا در قبال ایران تقویت می‌شود.

در سال های گذشته نزدیکی و همکاری ایران با روسیه باعث ثبات بازار جهانی نفت شد و البته در کنار آن «اوپک گازی» با چند کشور دیگر تشکیل شد تا کنترل بیشتری به این کشورهای دارای منابع استراتژیک داده شود. قدرت از ثروت و منافع آن بهره مند شود. از سوی دیگر، هم ایران و هم روسیه با تلاش‌های آمریکا برای جهانی‌شدن و جهانی‌شدن نظم مطلوب خود و تک قطبی کردن جهان مخالف هستند. بر این اساس یکی دیگر از انگیزه های همکاری دو کشور حمایت از ایجاد نظام چند قطبی است.

و این برای مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا بود. بستن پایگاه های آمریکا و سایر کشورهای غربی در منطقه غرب آسیا، مقابله با تهدید داعش و تروریسم، جلب همکاری های نظامی و تسلیحاتی و تحریم های اعمال شده علیه روسیه توسط کشورهای غربی در ماه های اخیر از منافع مشترک ایران و روسیه است. حمله به اوکراین و تلاش برای خنثی کردن تحریم‌ها با وارد کردن دو کشور به شرایط مشابه از دیگر عوامل و انگیزه‌هایی است که ایران و روسیه را به هم نزدیک کرده است.

اما روابط ایران و روسیه نیز در این سال ها با چالش های جدی مواجه بوده است. موضع نه چندان دوستانه روس ها در قبال پرونده هسته ای ایران و قطعنامه های صادر شده علیه کشورمان در سال های گذشته، تاخیر در راه اندازی نیروگاه بوشهر، عدم تحویل سامانه پدافندی اس 300. درباره روابط ایران و روسیه و موازنه آن در دریای خزر و مسائل دیگر از جمله شیطنت روسیه در ممانعت از حضور نیروی دریایی ایران در کشورمان صحبت های زیادی شده است.

برخی از تحلیلگران معتقدند جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت استراتژیک، ژئوپلیتیک و عوامل مختلف قدرت منطقه ای جایگاه مهمی در سیاست خارجی روسیه کسب کرده و به استراتژیک شدن روابط ایران و روسیه کمک خواهد کرد. در این میان به ویژه توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران و روسیه در سطح کلان و تامین منافع و امنیت دو کشور و نیز روابط راهبردی دو کشور ترسیم شده است. این به یک کابوس تمام عیار برای کشورهای غربی و به ویژه آمریکا تبدیل شده است و می تواند بلوک قدرت ضد آمریکایی را در جهان بسیار تقویت کند.

از سوی دیگر، برخی از تحلیلگران معتقدند که روسیه مانند مقامات ایرانی نگاه استراتژیک به روابط خود با تهران ندارد. از آنجایی که این کشور منافع ملی خود را مطابق رویه معمول کشورهای دیگر دنبال می کند و سیاست خارجی ایران همواره با غرب به ویژه آمریکا در تنش بوده است، مسکو آمادگی یک جنگ عادی (نه در شرایط فعلی) را ندارد. با اوکراین) اعتبار بین المللی چنین روابط پرتنشی و حمایت از وزن و بر هم زدن روابط آن با آمریکا و سایر نقاط جهان است. علاوه بر این، روسیه روابط گسترده ای با رژیم اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس دارد، به ویژه روابط راهبردی با عربستان سعودی و ایران که رویکرد تنش آمیزی به این بازیگران دارند، طبیعتاً بر روابط و منافع مسکو در این زمینه تأثیر منفی خواهد گذاشت. بنابراین بر اساس دیدگاه این گروه، شکل گیری روابط راهبردی بین دو کشور عملا غیرممکن است.

در جمع بندی و تحلیل نهایی این دیدگاه ها و نظرات باید گفت که در روابط بین الملل، توسعه روابط با کشورها و پرهیز از انزوای استراتژیک، هنر مهارتی است که از دیپلمات های همه کشورها انتظار می رود و جمهوری اسلامی ایران بدون استثنا. بنابراین، توسعه روابط با کشورهای قدرتمند غیر غربی مانند روسیه و چین به طور کلی مثبت و دارای مزایای پایدار است. با این حال؛ دیپلمات های ایرانی باید دو اصل اساسی را در توسعه روابط بین الملل از جمله روابط با روسیه در نظر بگیرند.

اولاً طبق آن نصیحت معروف «همه تخم‌های خود را در یک سبد قرار ندهیم». به عبارت دیگر، توسعه روابط باید متوازن باشد و طیف وسیعی از کشورها و بازیگران مختلف را شامل شود. تا در شرایط عادی و اضطراری از مزایای گسترده و متنوع چنین روابطی بهره مند شویم و هیچ کشوری نتواند ما را در استرس و انزوا قرار دهد.

دومین؛ اینکه پتانسیل ها و توانمندی های داخلی خود مانند به روز رسانی زیرساخت های انرژی، توسعه مسیرهای ترانزیتی و تلاش برای فعال سازی آن ها در سطح منطقه ای و جهانی، افزایش تولید محصولات استراتژیک کشاورزی و صنعتی و… و ایجاد منطقه ای و… را توسعه و استفاده بهینه کنیم. بین المللی. بازیگران وابسته به کشور ما هستند و روابط خارجی را با همه کشورها از جمله روسیه به گونه ای تنظیم می کنند که حتی با دور زدن ایران فشار وارد کردن به کشورمان به آنها آسیب جدی وارد کند و به منافع آنها آسیب برساند و حداقل نمی توانند بروند. چنین سیاستی به عنوان اولین گزینه ترجیحی.

* رئیس موسسه فرهنگی اکو